Ogólne informacje:
Choroba Niemanna-Picka (NPD) dotyczy grupy dziedzicznych zaburzeń metabolicznych,
w których nieprawidłowe ilości lipidów (materiałów tłuszczowych, np. cholesterol) gromadzą się w mózgu, śledzionie, wątrobie, płucach i szpiku kostnym.
Choroba rzadka
Jest to rzadka, choroba dziedziczna, która niekorzystnie wpływa na zdolność organizmu do metabolizowania tłuszczu (cholesterolu i lipidów) w komórkach. Komórki te działają nieprawidłowo i z czasem obumierają. Może ona wpływać na układ nerwowy (w szczególności mózg), wątrobę, śledzionę, szpik kostny, a w ciężkich przypadkach także na płuca.
Wadliwe lub niewystarczające ilości enzymów nie są w stanie rozbić lipidów na mniejsze składniki, aby zapewnić organizmowi energię (niedobór kwaśnej sfingomielinazy).
Osoby z tym schorzeniem doświadczają objawów związanych z postępującą utratą funkcji układu nerwowego i innych narządów.
Choroba genetyczna
Choroba Niemanna-Picka to nieuleczalna choroba postępująca. Może wystąpić w każdym wieku, jednak dotyka głównie dzieci. Podobnie jak w przypadku innych chorób genetycznych, nie istnieje skuteczne leczenie tej choroby, stąd jest ona śmiertelna. Leczenie koncentruje się na powstrzymywaniu rozwoju choroby i pomaganiu chorym w godnym życiu pomimo objawów choroby.
W obecnej chwili …
Obecnie nie ma możliwości wyleczenia choroby Niemanna-Picka. Leczenie jest wspomagające. Dzieci zwykle umierają z powodu infekcji lub postępującej utraty funkcji neurologicznych. Próbowano przeszczepiać szpik kostny u kilku osób z chorobą Niemanna-Picka typu B, z różnymi wynikami. Próby ograniczenia w diecie spożycia tłuszczów (cholesterolu) nie wykazały możliwości zapobiegania gromadzeniu się lipidów w komórkach i tkankach.
Przyczyny zachorowania:
Choroba Niemanna-Picka jest spowodowana mutacjami w określonych genach związanych z procesem w jaki organizm metabolizuje tłuszcz (cholesterol i lipidy). Mutacje genu związanego z chorobą Niemanna-Picka są przekazywane z rodziców na dzieci w sposób zwany dziedziczeniem autosomalnym recesywnym. Oznacza to, że zarówno matka, jak
i ojciec muszą przekazać wadliwą formę genu, aby dziecko zostało dotknięte chorobą.
Typy choroby:
Główne typy choroby Niemanna-Picka to A, B, C, D.
Objawy, których doświadcza chory, zależą od rodzaju i ciężkości jego stanu. Niektóre niemowlęta
z chorobą typu A będą wykazywać objawy już w ciągu pierwszych kilku miesięcy życia. Osoby z chorobą typu B mogą nie wykazywać objawów przez lata i mają większe szanse na przeżycie do dorosłości. Osoby z chorobą typu C mogą nie odczuwać żadnych objawów aż do dorosłości. Brak potwierdzonych informacji dotyczących podtypu D.
Całkowity brak aktywności sfingomielinazy
Typ A to najcięższa postać choroby, rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, głównie
u niemowląt. Objawy obejmują głębokie uszkodzenie mózgu i osłabienie. Większość dzieci z tym typem choroby nie żyje dłużej niż kilka pierwszych lat.
Występuje w grupie etnicznej żydów aszkenazyjskich.
Objawy:
powiększenie wątroby lub śledziony albo obu tych organów, żółtaczka
trudności z przełykaniem
utrata odruchów i napięcia mięśniowego
śródmiąższowe zapalenie płuc
u niemowląt: wiśniowa plamka w badaniu dna oka
Terapia:
– leczenie wspomagające
– żywienie przez sondę dożołądkową, PEG
– leczenie zaburzeń snu
Resztkowa aktywność sfingomielinazy
Typ B objawia się w późniejszym dzieciństwie, zwykle w wieku przedszkolnym. Choroba na ogół nie dotyka mózgu, brak zaburzeń neurologicznych. Dzieci z typem B mogą żyć stosunkowo długo, ale mogą wymagać podawania tlenu z powodu upośledzenia czynności płuc.
Występuje we wszystkich grupach etnicznych.
Objawy:
- ataksja i neuropatia obwodowa (uszkodzenie nerwów i zakłócenie przewodnictwa nerwowego),
- powiększenie śledziony,
- małopłytkowość,
- podwyższony poziom białych krwinek,
- wysoki poziom cholesterolu.
Terapia:
– badania laboratoryjne co 6-12 miesięcy,
– leczenie wspomagające.
Typ-C (z wariantem allelicznym D)
Choroba Niemanna-Picka typu C (uszkodzenie genu NPC1 lub NPC2) jest rzadką (częstość występowania 1:100 000), przedwcześnie śmiertelną, autosomalną recesywną, neurotrzewną, lizosomalną chorobą spichrzeniową, która dotyka głównie dzieci. Jednak coraz częściej rozpoznaje się przypadki zachorowań u nastolatków i osób dorosłych. Choroba zwykle zaczyna się we wczesnym dzieciństwie, jest przewlekła, postępująca i poważnie obniża jakość życia. Obraz NPC charakteryzuje się dużą heterogenicznością (różnorodnością) objawów ogólnoustrojowych, psychiatrycznych i neurologicznych, które zależą od wieku, w którym wystąpiły pierwsze objawy neurologiczne. Istnieje szeroka międzyosobnicza zmienność fenotypowa, w tym wiek zachorowania i tempo progresji.
Mutacje genetyczne tego typu powodują gromadzenie się cholesterolu i innych tłuszczów w wątrobie, śledzionie lub płucach. Dotyczy to również mózgu. Może ujawnić się we wczesnym okresie życia lub rozwinąć się w wieku nastoletnim lub w dorosłości. Jest spowodowana brakiem białek NPC1 lub NPC2. Powikłania neurologiczne mogą obejmować rozległe uszkodzenie mózgu, które może powodować niezdolność do patrzenia w górę i w dół, trudności w chodzeniu i połykaniu oraz postępującą utratę wzroku i słuchu.
W zależności od przebiegu choroby, niektóre osoby umierają w dzieciństwie, podczas gdy inne dożywają dorosłości.
Gromadzenie się (spichrzanie) cholesterolu dotyczy wszystkich komórek, prawdopodobnie dlatego objawy choroby są tak różnorodne u różnych chorych. Dotyczą one często mózgu i szpiku kostnego, wątroby i śledziony. Powiększenie wątroby zakłóca przepływ żółci, powodując gromadzenie się bilirubiny w krwi (możliwe zażółcenie skóry i białek oczu). Powiększona śledziona może zatrzymywać płytki krwi (siniaki i krwawienia)
Występuje we wszystkich grupach etnicznych.
Najczęstsze objawy choroby NP-C:
upośledzony transport wewnątrzkomórkowy,
gromadzenie się cholesterolu w komórkach mózgowych, degeneracja mózgu,
stopniowa utrata funkcji poznawczych i motorycznych,
u niemowląt: opóźnienie w rozwoju (późniejsze podnoszenie głowy, raczkowanie), następnie cofanie się w rozwoju,
żółtaczka przy urodzeniu, postępująca niewydolność wątroby rozpoczynająca się
w okresie niemowlęcym,niezdarność i trudności w poruszaniu się, ataksja (brak kontroli mięśni podczas dobrowolnych ruchów, takich jak chodzenie),
nadmierne skurcze mięśni (dystonia) lub ruchy gałek ocznych,
zaburzenia snu,
trudności w połykaniu i jedzeniu,
nawracające zapalenia płuc,
obniżone napięcie mięśniowe lub jego utrata,
zwiększona wrażliwość na dotyk,
spastyczność (sztywne mięśnie i niezręczny ruch),
niewyraźna mowa (aż do jej zaniku),
wczesny rozwój problemów neurologicznych,
opóźniony rozwój motoryczny rozpoczynający się przed 2 rokiem życia,
napady padaczkowe, katapleksja (nagła utrata napięcia mięśniowego).
problemy z nauką,
powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia),
porażenie spojrzenia,
zmętnienie rogówki i charakterystyczna wiśniowo-czerwona aureola, która rozwija się wokół centrum siatkówki.
Klasyczna postać choroby stanowi od 50 do 60 procent wszystkich przypadków. W tej postaci rozwój prenatalny i wczesne dzieciństwo są zwykle normalne, chociaż w chwili urodzenia lub wkrótce po nim może występować żółtaczka. W wieku szkolnym mogą pojawić się objawy dotyczące problemów behawioralnych. Dziecko będzie stopniowo tracić funkcje intelektualne, pojawi się niezdarność i trudności z ruchami gałek ocznych w górę i w dół.
W dzieciństwie można zauważyć powiększenie śledziony lub wątroby. Trudności z mową (bełkot), problemy z połykaniem, a w niektórych przypadkach mogą wystąpić drgawki. Mogą też wystąpić zaburzenia psychiczne. Inne objawy mogą obejmować nagłą utratę siły mięśni, co może dotyczyć kiwania głową, aż do całkowitego jej opadnięcia, nieprawidłową postawę kończyn i powikłania płucne.
W późnym stadium choroby pacjenci tracą zdolność chodzenia, mówienia i przełykania.
Śmierć z powodu powikłań choroby zwykle następuje w wieku młodzieńczym lub we wczesnej dorosłości. Należy zauważyć, że wczesne objawy NPC występujące w dzieciństwie mogą być bardzo różnorodne. Najczęstszą przyczyną śmierci jest niewydolność oddechowa.
Późne przypadki zwykle mają mniej dramatyczny przebieg. U tych dzieci i młodych dorosłych najbardziej znaczące są objawy intelektualne i psychiczne.
Rozpoznanie:
– badania kliniczne i wywiad lekarski,
– badania krwi (biomarkery),
– badania genetyczne (uszkodzenie genów NPC1 lub NPC2).
Terapia:
– leczenie wspomagające,
– w większości krajów europejskich stosuje się Miglustat w celu spowolnienia rozwoju zaburzeń neurologicznych.
Wprawdzie brak jak dotąd możliwości wyleczenia choroby Niemanna-Picka, jednak stale trwają badania nad skutecznym leczeniem.
Typ D
Choroba Niemanna-Picka typu D (NPD) jest postępującą chorobą neurodegeneracyjną charakteryzującą się gromadzeniem się cholesterolu tkankowego i sfingomieliny. To zaburzenie jest stosunkowo powszechne w południowo-zachodniej Nowej Szkocji. Gen NPC1, jest zmutowany u większości pacjentów z chorobą Niemanna-Picka typu C. Natomiast NPD jest jego wariantem allelicznym.
Choroba charakteryzuje się gromadzeniem cholesterolu tkankowego i sfingomieliny
w wyniku nieprawidłowego wewnątrzkomórkowego transportu cholesterolu pochodzącego z LDL. Chore dzieci cierpią na postępującą i ciężką degenerację układu nerwowego i zwykle umierają w ciągu pierwszych dwóch dekad życia.
NPD odnotowano tylko u potomków pary akadyjskiej, która pobrała się około 1700 roku na terenach dzisiejszej Nowej Szkocji. W przeciwieństwie do wariantu NPC, który jest klinicznie heterogenny (różnorodny) i został zidentyfikowany w wielu populacjach etnicznych, w tym również w Polsce.
Materiały: